काठमाडौँ । नेपाल प्रहरीको भावी प्रहरी महानिरीक्षक (Inspector General of Police - IGP) पदका लागि प्रमुख दाबेदार AIGP दानबहादुर कार्की माथि लक्षित गर्दै अति संवेदनशील समयमा विभिन्न निराधार आरोपहरू सार्वजनिक गरिएको पाइएको छ। अनुसन्धानका क्रममा यी आरोपहरू केवल आन्तरिक प्रतिस्पर्धा होइन, संगठनभित्रको मनोबल कमजोर पार्ने उद्देश्यले चलाइएको योजनाबद्ध अभियानका रूपमा देखिन्छ।
सुरक्षा विश्लेषण र तथ्यसंग्रहका क्रममा वरिष्ठ अधिकारीमाथि आएको आरोपहरू तथ्यरहित (Fact-less) र आधारविहीन (Baseless) देखिन्छन्। प्रहरी संगठनभित्र उच्च पदस्थ अधिकृतहरूको आन्तरिक मूल्याङ्कन (Internal Evaluation) संवेदनशील चरणमा भइरहेका बेला केही नेपाल बाहिरकाे नम्बरबाट सञ्चालित ह्वाट्सएप समूहहरू मार्फत अफवाहहरू प्रसारित भएको पुष्टि हुन्छ। ती सन्देशहरूले प्रहरी नेतृत्व चयन प्रक्रिया (Police Leadership Assessment Process) लाई प्रभावित पार्ने उद्देश्यले सञ्चालित योजनाबद्ध चरित्र हत्या अभियानको रूप लिएको देखिन्छ।
आपतकालीन व्यवस्थापनमाथि प्रश्न र प्रक्रियागत खण्डन
२४ गते देशभर असामान्य अवस्था (State of Chaos) सिर्जना भएको दिन, प्रहरी भवनमा आगलागी र आक्रमणका घटनाक्रमबीच थुनुवा कैदीहरूलाई भगाएको भन्ने दाबी गरिएको थियो। तर, प्रशासनिक स्रोत, आन्तरिक कागजात र सुरक्षा विशेषज्ञहरूका बयानहरूको समग्र विश्लेषणले देखाउँछ कि उक्त आरोप कानुनी, प्रक्रियागत र मानवीय तीनै आधारमा कमजोर छ।
प्रहरी प्रशासनमा काम गर्ने अधिकारीहरूको भनाइ अनुसार, यस्तो संकटको समयमा हिरासतमा रहेका व्यक्तिहरूको जीवनरक्षा गर्नु प्रहरीको कानुनी र नैतिक दायित्व हो। प्रहरी संगठनको आन्तरिक म्यानुअलमा पनि “Custodial Safety” लाई प्रमुख जिम्मेवारीको रूपमा उल्लेख गरिएको पाइन्छ। हिरासत (Under Custody) र कारागार (Prison) बीचको अधिकार क्षेत्र फरक हुने भएकाले, हिरासतमा रहेका अभियुक्तहरूको सुरक्षा प्रहरी प्रशासनकै दायित्वमा पर्छ।
यो तथ्यले स्पष्ट पार्छ- उच्च पदस्थ अधिकारीले स्वेच्छाचारी रूपमा अभियुक्तलाई रिहा गर्न कानुनी अधिकार राख्दैन। यस्तो अवस्थामा “कैदी भगाएको” भन्ने दावी न कानुनी तर्कले मिल्छ, न प्रशासनिक प्रक्रियाले समर्थन गर्छ। कानुनी प्रक्रियाको सामान्य ज्ञान बिना फैलाइएका यस्ता आरोपहरू चरित्र हत्या गर्ने उद्देश्यका साथ गरिएको देखिन्छ।
चरित्र हत्याको प्रयास र कल डिटेल रेकर्ड (CDR) को प्रश्न
अनुसन्धानले देखाउँछ- उक्त अधिकारीमाथि लगाइएको अर्को आरोप, जसमा एक राजनीतिक व्यक्तिकी श्रीमतीसँग नियमित सम्पर्क रहेको भनिएको छ, त्यति नै निराधार र उद्देश्यप्रेरित (Baseless and Motivated) छ।
सुरक्षा निकायभित्रका स्रोतहरूले बताउँछन्, ती दाबीहरूलाई पुष्टि गर्ने कुनै प्रमाण उपलब्ध छैन। CDR (Call Detail Record) जस्तो गोपनीय सूचना प्राप्त गर्न कानुनी आदेश (Court Order) अनिवार्य हुन्छ। तर, मिडियामा आएको दाबीहरूमा यस्तो कुनै कानुनी आधार प्रस्तुत गरिएको छैन।
यसले देखाउँछ- मिडियामा आधारित “Character Assassination” को प्रवृत्ति केवल व्यक्तिगत प्रतिष्ठा होइन, सम्पूर्ण संगठनात्मक विश्वसनीयतामाथिको आक्रमण हो। तथ्यविहीन उजुरी र अपुष्ट सूचनाका आधारमा लेखिने समाचारहरूले न्यायिक प्रक्रिया (Judicial Process) लाई कमजोर पार्ने मात्र होइन, संवैधानिक प्रहरी संयन्त्र (Constitutional Policing Mechanism) माथि नै शंका उत्पन्न गर्छ।
आन्तरिक सुरक्षा र संगठनात्मक मनोविज्ञानको सन्दर्भ
प्रहरी प्रशासनमा आन्तरिक सुरक्षा (Internal Security), भीड मनोविज्ञान (Mob Psychology), भीड गतिशास्त्र (Mob Dynamics) र आन्तरिक द्वन्द्व व्यवस्थापन (Internal Conflict Management) महत्वपूर्ण तत्व मानिन्छन्। अनुसन्धानका क्रममा पाइएको तथ्य अनुसार, दानबहादुर कार्कीले यस्ता जटिल परिस्थितिहरूमा संयमता, मनोवैज्ञानिक बुझाइ र संगठनात्मक सन्तुलन कायम राख्दै काम गरेको इतिहास छ।
त्यसैले, यस्ता आरोपहरू केवल व्यक्ति लक्षित हल्ला होइन, संस्थाको मनोबल कमजोर पार्ने व्यापक प्रयासको हिस्सा हुन्।
प्राप्त प्रमाणहरू र सम्बन्धित स्रोतहरूको आधारमा गरिएको पत्रकारीय विश्लेषणले देखाउँछ- प्रायः सबै आरोपहरूमा शून्य प्रमाण (Zero Evidence) छ। उजुरीहरूलाई प्रशासनिक जाँच (Administrative Probe) को औपचारिक प्रक्रियामा नल्याई सीधै मिडियामा प्रकाशन गरिनु नै गलत मनाेसायबाट प्रेरित देखिन्छ।
अनुसन्धानका क्रममा प्रष्ट हुन्छ कि कार्कीले आफ्नो कमान्ड रुम छाडेर आर्मी हेडक्वाटर पुगेको भन्ने दाबी, वास्तविकतामा केन्द्रीय कमान्ड (Central Command) र केन्द्रीय सुरक्षा समिति (Central Security Committee) अन्तर्गतको औपचारिक छलफलको हिस्सा थियो। स्रोत र उपलब्ध कागजातहरूको स्वतन्त्र विश्लेषणले देखाउँछ कि यस बैठकमा प्रधान सेनापति, गृह सचिव र मुख्य सचिव समेत सहभागी थिए ।
उक्त बैठकमा सहभागी हुनु भनेको कुनै व्यक्तिगत निर्णय होइन, बरु राज्य संयन्त्रबीचको समन्वय र राष्ट्रिय सुरक्षा नीतिको साझा दृष्टिकोण निर्माण गर्ने जिम्मेवारी (Formulation of Integrated Security Policy Framework) अन्तर्गतको प्रक्रिया हो।
सुरक्षा विज्ञहरूको भनाइमा, यस्ता संयोजन र समन्वययुक्त छलफलहरू नै संस्थागत परिपक्वता (Institutional Maturity) को प्रतिबिम्ब हुन्, जसले सुरक्षा नीतिमा एकरूपता, रणनीतिक समन्वय (Strategic Coordination) र प्रशासनिक जिम्मेवारीको स्पष्टता सुनिश्चित गर्छ।
आन्तरिक सुरक्षा स्रोतहरूका अनुसार, यो अफवाह नेपाल बाहिरकाे नम्बर प्रयोग गरी (WhatsApp) मार्फत सर्कुलर गरिएको अभियानको रूपमा अगाडि आएको छ, जसले यस प्रयासमा बाह्य संगठित तत्वहरूको संलग्नता हुन सक्ने सम्भावनालाई औंल्याउँछ। नेतृत्व परिवर्तनको संवेदनशील मोडमा यस्तो कार्यले राज्य संयन्त्रलाई कमजोर पार्छ।
चरित्र हत्या र प्रमाणविहीन आरोपको अर्को पृष्ठभूमि
अनुसन्धानका क्रममा एउटा गम्भीर तर विडम्बनापूर्ण पाटो उजागर भएको छ - दानबहादुर कार्कीविरुद्ध दर्ता गरिएको उजुरीमा केवल एक अस्पष्ट हस्ताक्षर (Anonymous Signature) देखिन्छ, तर उजुरीदाताको नाम, पद वा परिचयको कुनै प्रमाणिक विवरण छैन। प्रशासनिक र कानुनी दृष्टिले यस्तो उजुरीलाई Procedurally Defective र Substantively Unreliable मानिन्छ।
यसरी “एउटा मात्र हस्ताक्षर, तर पहिचानविहीन उजुरी” ले प्रशासनिक दृष्टिले गम्भीर प्रश्न उठाएको छ - के यस्तो दस्तावेजले एउटा वरिष्ठ अधिकृतको २७ वर्षभन्दा लामो सेवा र निष्ठामा प्रश्न उठाउन सक्छ?
विश्लेषकहरू भन्छन्, यस्ता उजुरीहरू केवल Institutional Integrity लाई विचलित पार्ने र Internal Trust Mechanism कमजोर बनाउने प्रयास हुन्, जसलाई विवेकपूर्ण प्रशासनिक दृष्टिबाट Null and Void Allegation को रूपमा हेर्नु पर्छ।
नाकाबन्दीको समयमा धारा तेलको कालोबजारी नियन्त्रण गर्न अग्रसर अभियानदेखि लिएर, भूटानी शरणार्थी प्रकरण (Bhutanese Refugee Scam) जस्तो संवेदनशील अनुसन्धानको नेतृत्व, अन्तर्राष्ट्रिय प्रहरी संगठन Interpol र विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संयन्त्रहरूमा नेपालको प्रतिनिधित्वसम्म — कार्कीको पेशागत यात्रा सधैं निष्ठा, अनुशासन र उत्तरदायित्वको उदाहरण रहँदै आएको छ।
नेपाल प्रहरीको संस्थागत Vision र Mission - छोटो, मध्यम र दीर्घकालीन रणनीतिक योजना (Short-term, Mid-term & Long-term Strategic Planning and Objectives) लाई उनले व्यावहारिक कार्ययोजनामार्फत सुदृढ बनाउँदै आएका छन्। यिनै कार्यहरू उनका नेतृत्व क्षमताको प्रमाण हुन्, जसले संगठनलाई राष्ट्रिय मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पनि व्यावसायिक विश्वसनीयता दिलाएको छ।
नेपाल प्रहरी एक कानुन तथा व्यवस्था (Law and Order) कायम राख्ने जिम्मेवार राज्य संयन्त्र हो। बारम्बार झूटो, तथ्यहीन हल्ला तथा अपुष्ट उजुरीका माध्यमबाट संस्थालाई आक्रमण गरिनुले प्रहरीको मनोबल र पेशागत निष्ठा (Professional Integrity) लाई कमजोर पार्दछ। यस्ता संगठित आक्रमणहरूले देशको सुरक्षा प्रणालीलाई नै अस्थिर बनाउन सक्छ।
अन्ततः, यस्ता अप्रमाणित अफवाह र अनाधिकारिक टिप्पणीहरूले न त संस्थाको प्रतिष्ठा बलियो बनाउँछन्, न त समाजमा स्थायित्व ल्याउँछन्। प्रहरी संगठनजस्तो संवेदनशील संयन्त्रलाई निरन्तर प्रश्नवाचक बनाउने प्रयासले केवल आन्तरिक मनोबल कमजोर पार्छ र जनविश्वासमा प्रतिकूल असर पुर्याउँछ। राज्यका संयन्त्रहरूलाई आस्थाका साथ सुदृढ बनाउने काम सबैको साझा जिम्मेवारी हो, किनभने असत्य प्रचार र भ्रम फैलाउने अभ्यासले दीर्घकालमा कसैको हित गर्दैन - न संस्थाको, न काेही अमुख व्यक्तिको।
