यस वर्षको मनसुनले गत वर्षभन्दा बढी पानी दिए पनि बाढी-पहिरोका कारण ठूलो मानवीय क्षति हुन नपाउनु नेपालको वर्तमान नेतृत्वका लागि एउटा ठूलो उपलब्धि हो। प्रधानमन्त्री सुशीला कार्कीको नेतृत्वमा सरकारले देखाएको तत्परता, जिम्मेवारी र संवेदनशीलताका कारण यस पटक जनधनको क्षति न्यून रहन सफल भएको छ। यो सफलता केवल भाग्यको कुरा होइन, यो असल शासनको एक स्पष्ट उदाहरण हो।
केही दिनदेखि जारी भारी वर्षाले दशैं मनाएर सहर फर्कने यात्रुहरूलाई बाटोमै रोक्नुपरेको छ। सरकारले बेलैमा चालेको कदम—जस्तै: काठमाडौं उपत्यकामा आवागमन तीन दिनका लागि रोक लगाउनु, सार्वजनिक बिदा घोषणा गर्नु, राजमार्गहरू बन्द गर्नु र अलपत्र यात्रुहरूलाई सुरक्षित स्थानमा राखी खाद्यान्न वितरण गर्नु—अत्यन्त साहसिक र दूरदर्शी निर्णयहरू थिए। यस्ता निर्णयहरूले जोखिमलाई सम्बोधन गर्न र सम्भावित विपत्तिलाई टार्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्।
प्रधानमन्त्री कार्कीले ‘जनधनको सुरक्षा सरकारको पहिलो दायित्व’ भएको बताउँदै नागरिकलाई शान्त, संयमित र सतर्क रहन आग्रह गर्नु र राज्यका सबै निकायलाई उद्धार तथा राहतमा खटाउनुले सरकारको नेतृत्वदायी भूमिकालाई पुष्टि गर्छ। गृह, ऊर्जा, भौतिक पूर्वाधार मन्त्रालय, जल तथा मौसम पूर्वानुमान महाशाखा र राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणबीचको प्रभावकारी समन्वयले गर्दा पूर्वसूचना जारी गर्न, तयारीका लागि समय पाउन र ठूलो मानवीय क्षति हुनबाट जोगिन सम्भव भएको हो।
यसको ठीक विपरीत, गत वर्षको घटनाक्रमलाई हेरौँ। कम वर्षा हुँदा पनि ३०० भन्दा बढी नागरिकको ज्यान गएको थियो। तत्कालीन सरकारको असंवेदनशीलता र गैरजिम्मेवारीको परिणाम थियो त्यो। राजनीतिक विश्लेषक सहित समाजका विभिन्न तह र तप्काले वर्तमान सरकारको यस सक्रियताको प्रशंसा गर्दै गत वर्षको ओली सरकारको गैरजिम्मेवारीसँग तुलना गरिरहेका छन्। सामाजिक सञ्जालमा नागरिकहरूले ‘अहिले सरकार भएको महसुस भएको’ भनेर गरेको टिप्पणीले वर्तमान नेतृत्वको कामलाई स्पष्टसँग अनुमोदन गरेको छ।
यो सफलताले असल शासकमा हुनुपर्ने गुणलाई उजागर गरेको छ:
१. संवेदनशीलता (Empathy): जनताको दुःख, कष्ट र जोखिमलाई आफ्नो ठान्ने क्षमता। प्रधानमन्त्री कार्कीको सरकारले नागरिकको ज्यान र सम्पत्तिलाई सर्वोच्च प्राथमिकतामा राख्नु संवेदनशीलताको पराकाष्ठा हो। २. तत्परता र तयारी (Proactiveness & Preparedness): विपत्ति आउनुअघि नै पूर्वसूचना जारी गर्ने, स्रोतसाधन परिचालन गर्ने र योजना बनाउने क्षमता। एक साताअघि नै पूर्वसूचना जारी गर्नु, नेपाली सेना, प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी र स्थानीय सरकारलाई फिल्डमा खटाउनु यसका उदाहरण हुन्। ३. पारदर्शिता र समन्वय (Transparency & Coordination): जनतालाई समयमै सही सूचना दिनु र विभिन्न निकायहरूबीच प्रभावकारी समन्वय कायम गर्नु। जल तथा मौसमविद्हरूको निरन्तर चेतावनी र सम्बन्धित मन्त्रालयहरूको सहकार्य यसको प्रमाण हो। ४. जवाफदेहिता (Accountability): आफ्ना निर्णय र कार्यहरूको नतिजाका लागि जिम्मेवारी लिने र परिणाममुखी भएर काम गर्ने। गृहमन्त्री ओमप्रकाश अर्यालले ‘शून्य क्षतिमा उद्धार’को लक्ष्य राख्नु र भौतिक पूर्वाधार मन्त्री कुलमान घिसिङ फिल्डमै खटिनुले जवाफदेहिता देखाउँछ।
अतः इतिहास पल्टाउँदा, यस्तै संकटको घडीमा जर्मनीकी पूर्व चान्सलर एन्जेला मर्केललाई असल शासकको रूपमा लिन सकिन्छ। २०१५ को युरोपेली शरणार्थी संकटका बेला मर्केलले मानवीय संवेदनालाई सर्वोपरी राख्दै लाखौँ शरणार्थीलाई जर्मनीमा आश्रय दिएकी थिइन्। उनको ‘हामी गर्न सक्छौं’ (Wir schaffen das) भन्ने अडानले विश्वव्यापी रूपमा प्रशंसा पाएको थियो, जसले उनको साहस, मानवीयता र दृढता प्रदर्शन गरेको थियो। मर्केलले कठिन राजनीतिक चुनौतीका बाबजुद मानवीय मूल्यलाई प्राथमिकता दिँदै असल नेतृत्वको उदाहरण प्रस्तुत गरेकी थिइन्।
वर्तमान सुशीला कार्की नेतृत्वको सरकारले यस वर्षको विपद् व्यवस्थापनमा मानवीयता र जिम्मेवारीलाई केन्द्रमा राखेर नेपालको शासन प्रणालीमा एक सकारात्मक परिवर्तनको संकेत दिएको छ। यस्तो सक्रियता र संवेदनशीलताको निरन्तरताले मात्रै नेपालमा असल शासनको जग बलियो बनाउन सक्छ।
हामी आशा गरौं, यो केवल एक संयोग मात्र होइन, बरु राजनीतिक संस्कृतिको नयाँ अध्यायको प्रारम्भ हो। जनताले ‘सरकार भएको महसुस’ गर्न पाउनु नै प्रजातान्त्रिक राज्यको सबैभन्दा ठूलो उपलब्धि हो।
