काठमाडौँ । हरितालिका तीजको अघिल्लो दिन आज दर खाएर मनाइँदै छ । दर खाने दिन परिवार, इष्टमित्र र छिमेकीहरू भेला भई विभिन्न परिकार साझा गर्दै रमाइलो गर्ने परम्परा छ ।
सामान्यतया दर खाएको भोलिपल्ट तीजको दिन व्रत बस्नुपर्छ भन्ने कुनै अनिवार्यता छैन, किनकि आज र भोलि दुवै दिनलाई नेपाली महिलाले हर्षोल्लासका पर्वका रूपमा मनाउँछन् । तीजको अघिल्लो साँझ पौष्टिक परिकार सेवन गर्ने प्रचलन रहेकाले यसलाई स्वास्थ्यप्रद र उत्सवमय तयारीका रूपमा बुझिन्छ ।
अघिल्ला दिनहरूमा केवल एक दिन मात्र दर खाने परम्परा रहेकोमा पछिल्लो समय तीन महिनासम्म सामूहिक रूपमा दर खाने प्रचलन सुरु भएको छ । यसलाई मातृशक्तिको अभिव्यक्ति र सदियौँदेखि महिलाले लड्दै आएको अधिकार प्राप्तिको प्रतिफलका रूपमा लिन सकिने बताइन्छ । संस्कृतिविद्हरूका अनुसार सामूहिक दर खाने चलनले धनी–गरिबबीचको खाडल मेटाएको छ र एउटै भोजमा सबै वर्ग र समुदायबीच समानता देखिएको छ ।
यद्यपि, पछिल्लो समय केही भारतीय सोचका प्रभावले "विकृति भित्रिएको" नाममा महिलालाई पुनः परम्परागत अन्यायतर्फ धकेल्ने प्रयास भइरहेको जानकारहरूको ठम्याइ छ । पुरुषहरू स्वतन्त्र रूपमा खानपिन र रमाइलो गर्न सक्ने तर महिलालाई भने व्रतको नाममा कठोर तपस्यामा बाँध्ने अतिवादी धार्मिक दृष्टिकोण तोड्न नेपाली महिलाले सक्नुपर्ने महिला अधिकारकर्मीहरूको धारणा छ ।
धर्मको नाममा लैंगिक भेदभाव हुनुहुँदैन भन्ने तर्कसहित आधुनिक पुस्ताले दर खाने दिन र तीजलाई हर्षोल्लासपूर्वक मनाउनुपर्नेमा जोड दिएका छन् । उनीहरूको भनाइमा पुरुषको दीर्घायुका लागि महिलाले मात्र व्रत बस्नुपर्ने चलन नै लैंगिक असमानताको जरो हो ।
आजको दिनमा घरमा आफन्त र साथीभाइलाई निम्त्याएर विविध परिकार खाने प्रचलन छ । आफूलाई मन लागेको परिकार—माछामासु वा शाकाहारी—सबै खाएर दर खान सकिने भएकाले यस पर्वलाई खुला र समावेशी मानिन्छ । यही मौलिकताले दर खाने दिन र तीजलाई नेपाली संस्कृतिमा विशेष पहिचान दिएको अधिकारकर्मीहरूको भनाइ छ ।
यसबाहेक, तीज पर्वमा गीत–संगीतमार्फत मनोरञ्जन लिने परम्परा अझ सशक्त हुँदै गएको छ । तीन महिनादेखि नै कलाकारहरू देश–विदेशका विभिन्न कार्यक्रममा तीज गीत प्रस्तुत गर्न व्यस्त देखिन्छन्, जसले यस पर्वलाई अझ व्यापक र आधुनिक रूप दिएको छ ।
