ओस्लो । भेनेजुएलाकी विपक्षी नेतृ मारिया कोरिना माचाडोलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार दिइने भएको छ ।
भेनेजुएलामा लोकतान्त्रिक अधिकारको प्रवर्द्धन गर्न र तानाशाहीबाट लोकतन्त्रमा शान्तिपूर्ण सङ्क्रमण हासिल गर्न उनी निरन्तर लड्दै आएकी छिन् ।
अधिनायकवादी शासनका कारण भेनेजुएलामा राजनीतिक गतिविधि अत्यन्तै कठिन भएको नोबेल पुरस्कार समितिले बताएको छ ।
मारियाले लोकतन्त्रको सुधारका लागि काम गर्ने संस्था सुमाते स्थापना गरेकी थिइन् । उनले देशमा स्वतन्त्र र निष्पक्ष चुनावको माग गर्दै आएकी छिन् । उनी यतिबेला लुकेर बसिरहेकी छिन् ।
आइरन लेडीको रूपमा पनि चिनिने मारियालाई टाइम पत्रिकाको २०२५ का १०० प्रभावशाली व्यक्तिको सूचीमा पनि राखिएको थियो ।
पुरस्कार घोषणा गर्दै नोबेल समितिका अध्यक्षले मारियालाई बढ्दो अन्धकारको बीचमा प्रजातन्त्रको ज्वाला बलिरहेको शान्तिको साहसी र प्रतिबद्ध समर्थक भनेर प्रशंसा गरेको थियो ।
अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प कयौँ महिनादेखि आफूलाई नोबेल शान्ति पुरस्कारका दाबेदार भनिरहेका थिए । तर नोबेल समितिले उनलाई पुरस्कारको लागि छनोट गरेन । विजेताले १ करोड १० लाख स्विडिस क्रोना, स्वर्ण पदक र प्रमाणपत्र प्राप्त गर्नेछिन् ।
समितिले यस वर्ष घोषणा गरेका सबै पुरस्कार डिसेम्बर १० मा ओस्लोमा प्रदान गरिनेछ ।
शुक्रबार सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म एक्समा नोबेल कमिटीले मारियालाई ‘भेनेजुएलाका जनताका लागि लोकतान्त्रिक अधिकार प्रवर्द्धन गर्न उनको अथक काम र तानाशाहीबाट लोकतन्त्रमा न्यायपूर्ण र शान्तिपूर्ण सङ्क्रमण प्राप्त गर्ने उनको सङ्घर्षका लागि’ यो पुरस्कार दिने निर्णय गरेको बताएको छ।
ओस्लोमा माचाडोको जितको घोषणा गर्दै नोबेल कमिटीका अध्यक्ष जोर्गन वाट्ने फ्राइडनेसले यो पुरस्कार ‘शान्तिकी एक साहसी र प्रतिबद्ध च्याम्पियनलाई, बढ्दो अँध्यारोका बिचमा लोकतन्त्रको ज्वाला जलाइरहेकी एक महिलालाई’ प्रदान गरिएको बताए। उनले माचाडोले अल्फ्रेड नोबेल पुरस्कारका लागि तोकेका ‘सबै मापदण्डहरू’ पूरा गर्ने बताए।
भेनेजुएलामा ‘आइरन लेडी’ भनेर चिनिने माचाडो सन् १९०१ मा पुरस्कार सुरु भएदेखि १४३ पुरस्कार विजेतामध्ये २० औँ महिला हुन् । उनले पुरस्कार पाएको थाहा पाएपछि आफू ‘स्तब्ध’ भएको एएफपी समाचार एजेन्सीलाई उनको प्रेस टोलीले पठाएको भिडियोमा बताएकी छिन्।
‘म स्तब्ध छु!’ उनले आफ्नो स्थानमा पछिल्लो राष्ट्रपति चुनावमा उम्मेदवार बनेका एडमन्डो गोन्जालेज उरुटियालाई फोनमा भनेको सुनिन्छ।
तीन सन्तानकी आमा माचाडो सन् २००२ मा स्वयंसेवी नागरिक संस्था ‘सुमाते’ को सह-संस्थापकका रूपमा राजनीतिमा प्रवेश गरिन् ।
‘हामी खुसीले स्तब्ध छौँ,’ गोन्जालेजले भने।
को हुन् मारिया कोरिनो माचाडो?
५८ वर्षीय मारिया कोरिनो माचाडो पारिस्का भेनेजुएलाको विपक्षी दल भेन्ते भेनेजुएलाकी नेतृ हुन्। माचाडो पारदर्शी लोकतन्त्रका लागि अभियान चलाउँछिन्, उदार आर्थिक सुधारहरूको वकालत गर्छिन्, जसमा भेनेजुएलाको तेल कम्पनी पीडीभीएसए जस्ता राज्य-स्वामित्वका उद्यमहरूको निजीकरण पनि पर्छ। उनले देशका गरिबहरूलाई सहयोग गर्न कल्याणकारी कार्यक्रमहरू सिर्जना गर्ने पनि समर्थन गर्छिन्।
सन् १९६७ अक्टोबर ७ मा काराकासमा चार छोरीमध्ये जेठीका रूपमा उनको जन्म भएको थियो। उनले औद्योगिक इन्जिनियरिङमा डिग्री र वित्तमा स्नातकोत्तर गरेकी छिन्।
तीन सन्तानकी आमा माचाडो सन् २००२ मा स्वयंसेवी नागरिक संस्था ‘सुमाते’ को सह-संस्थापकका रूपमा राजनीतिमा प्रवेश गरिन्, जसले निकोलस मादुरोको शासनमा ध्रुवीकरणका बिच मानिसहरूलाई एकजुट गराउने लक्ष्य राखेको थियो।
सुमातेमा उनले सन् २००२ मा तत्कालीन राष्ट्रपति ह्युगो चाभेजलाई उनले अधिनायकवादी नीतिहरू अपनाएको आरोपमा पदबाट फिर्ता बोलाउन जनमत संग्रहको नेतृत्व पनि गरेकी थिइन्। यसका लागि माचाडोलाई देशद्रोहको आरोप लगाइएको थियो र उनका परिवारले चाभेज समर्थकहरूबाट ज्यान मार्ने धम्की पाएका थिए, जसले गर्दा उनले आफ्ना बच्चाहरूलाई विदेश पठाउनुपरेको थियो।
अदालतले माचाडोले अमेरिकी प्रतिबन्धहरूको समर्थन गरेको, भ्रष्टाचारमा संलग्न रहेको, र भेनेजुएलाको विदेशी सम्पत्तिहरू - संयुक्त राज्य अमेरिकास्थित तेल रिफाइनरी सिट्गो र कोलम्बियामा सञ्चालित रसायन कम्पनी मोनोमेरोसको पैसा गुमाएको आरोपहरूलाई पनि सदर गर्यो।
तर माचाडो सन् २०१३ देखि सत्तामा रहेका मादुरोको विरोधमा प्रतिरोधी भइरहिन्। सन् २०२३ मा उनले भेनेजुएलाको विपक्षी दलको राष्ट्रपतीय उम्मेदवारको प्राथमिक निर्वाचनमा निर्णायक अग्रताका साथ जित हासिल गरिन्, जसले उनलाई सन् २०२४ को चुनावमा लामो समयदेखि समाजवादी नेता मादुरोलाई चुनौती दिने मुख्य स्थानमा ल्यायो।
तर एक वर्षपछि, भेनेजुएलाको सर्वोच्च न्यायपालिकाले माचाडोलाई पद धारण गर्नबाट रोक्ने प्रतिबन्धलाई सदर गर्यो। महान्यायाधिवक्ता तारेक साबले माचाडोको भेन्ते भेनेजुएला पार्टीका केही सदस्यहरूलाई सन् २०२३ मा मादुरो समर्थक राज्यका गभर्नरमाथि योजनाबद्ध आक्रमण गर्नुअघि सैन्य हतियारको भण्डार लुट्ने प्रयास गर्ने ११ जनामध्ये भएको आरोप लगाएका थिए ।
अदालतले माचाडोले अमेरिकी प्रतिबन्धहरूको समर्थन गरेको, भ्रष्टाचारमा संलग्न रहेको, र भेनेजुएलाको विदेशी सम्पत्तिहरू - संयुक्त राज्य अमेरिकास्थित तेल रिफाइनरी सिट्गो र कोलम्बियामा सञ्चालित रसायन कम्पनी मोनोमेरोसको पैसा गुमाएको आरोपहरूलाई पनि सदर गर्यो।
एडमन्डो गोन्जालेज उरुटिया उनको स्थानमा विपक्षी गठबन्धनको राष्ट्रपति उम्मेदवार बने। माचाडोले भने आफ्नो प्रतिनिधि (उरुटिया) को लागि व्यापक रूपमा अभियान जारी राखिन्।
आज उनी भेनेजुएलामा एक्लिएकी छिन् किनभने उनका लगभग सबै वरिष्ठ सल्लाहकारहरूलाई हिरासतमा राखिएको वा मादुरो र उनका समर्थकहरूले धम्की दिएपछि देश छाड्न बाध्य पारिएको छ । उरुटिया स्पेनमा निर्वासनमा रहेको बुझिन्छ तर केही अफवाहहरूले उनी हाल ल्याटिन अमेरिकाका अन्य देशहरूमा भ्रमण गरिरहेको बताउँछन्।
मादुरो विजय भएको जुलाई २०२४ को चुनावपछि मारिया आफ्नो ज्यानको खतरा भएको डरले भेनेजुएला भित्रै लुक्न थालिन्।
मारिया अहिले कहाँ छिन्?
उनी हाल कहाँ छिन् भन्ने थाहा छैन। सन् २०२४ को अगस्टमा, उनी काराकासका सडकहरूमा विवादित निर्वाचन परिणामको विरुद्ध प्रदर्शन गरिरहेका आफ्ना समर्थकहरूसँग सामेल हुन लुकेको ठाउँबाट छोटो समयका लागि बाहिर निस्किइन्।
‘हामीलाई चुनावी जित हासिल गर्न लामो समय लाग्यो, अब दैनिक रूपमा अगाडि बढ्ने चरण आएको छ । हामी आजजति बलियो कहिल्यै थिएनौं, कहिल्यै,’ सधैँ सेतो पोशाकमा प्रदर्शनमा आउने माचाडोले काराकासमा आफ्ना समर्थकहरूलाई बताइन्।
यस वर्षको जनवरीमा भने, मादुरोको राष्ट्रपति पदको शपथग्रहण अघि एक प्रदर्शनमा सामेल हुन निर्वासनबाट उनी पुनः देखा पर्दा, उनलाई छोटो समयका लागि गिरफ्तार गरिएको थियो र पछि रिहा गरियो।
‘उनीहरू हामीलाई आपसमा लडाउन चाहन्थे, तर भेनेजुएला एकजुट छ,’ माचाडोले आफ्नो गिरफ्तारीअघि केही सय प्रदर्शनकारीहरूको अगाडि भेनेजुएलाको झण्डा हल्लाउँदै एउटा ट्रकको माथिबाट चिच्याइन्।
मादुरोको सरकार, जसले मारियामाथि मादुरोविरुद्ध ‘षड्यन्त्र’ गरेको आरोप पनि लगाएको छ, ले यो घटनालाई प्रशासनको प्रतिष्ठामा धब्बा लगाउने प्रयासको रूपमा तुरुन्तै निन्दा गर्यो।
‘मिडियाको ध्यान भट्काउने रणनीति नयाँ होइन, त्यसैले कसैले पनि आश्चर्य मान्नुपर्दैन। धोकाका वास्तुकार फासिस्टहरूबाट आएकाले त झनै होइन,’ सूचना मन्त्री फ्रेडी नानेजले सामाजिक सञ्जाल मेसेजिङ प्लेटफर्म टेलिग्राममा लेखे।
मारिया हाल भूमिगत भए पनि उनी सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरू मार्फत आफ्ना समर्थकहरूसँग सम्पर्कमा छिन्।
यस वर्षको मे महिनामा, उनले देशको संसदीय चुनावमा विजयको दाबी गरिन्, यद्यपि मादुरोको सत्तारूढ गठबन्धनलाई आधिकारिक रूपमा विजेता घोषणा गरिएको थियो। मारियाले एक्समा लेखिन्, ‘चुनाव गत वर्षको चुनावमा आफ्नो हारलाई छोप्न शासनले मञ्चन गर्न खोजेको विशाल नाटक थियो।’
गत वर्ष, युरोपेली संघले मारियालाई उरुटियासँगै आफ्नो शीर्ष मानव अधिकार पुरस्कार प्रदान गर्यो।
ट्रम्पले के प्रतिक्रिया दिए ?
पुरस्कारको आशा गरेका अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पबाट अहिलेसम्म कुनै प्रतिक्रिया आएको छैन । आफ्नो दोस्रो कार्यकालको सुरुदेखि नै ट्रम्पले आफूले ‘सात युद्धहरू’ समाप्त गरेको दाबी गर्दै यो प्रतिष्ठित पुरस्कार जित्नुपर्ने कुरा स्पष्ट पारेका छन्।
बुधबार, उनले आठौँ युद्धको सम्भावित अन्त्यको श्रेय लिन तयार देखिए, जब इजरायल र हमासले गत हप्ता उनले अनावरण गरेको ट्रम्पको २० बुँदे शान्ति योजनामा आधारित युद्धविराम सम्झौताको पहिलो चरणमा सहमति जनाए।
ट्रम्पले यस विषयमा केही नभने तापनि, ह्वाइट हाउसका प्रवक्ता स्टिभन चेउङले ट्रम्पलाई चयन नगरेकोमा नोबेल समितिको निन्दा गरे।
‘ट्रम्पको मानवतावादी हृदय छ, र उहाँको इच्छाशक्तिको बलमा पहाड सार्न सक्ने उहाँजस्तो कोही पनि हुनेछैन,’ चेउङले एक्समा लेखे।
‘नोबेल समितिले शान्तिभन्दा राजनीतिलाई प्राथमिकता दिन्छ भन्ने प्रमाणित गर्यो,’ उनले भने।
पत्रकारहरूले शान्ति पुरस्कार जित्ने ट्रम्पको सार्वजनिक इच्छाबारे सोध्दा, नोबेल कमिटीका अध्यक्ष जोर्गन वाट्ने फ्राइडनेसले समितिले आफ्नो निर्णय ‘अल्फ्रेड नोबेलको काम र इच्छा’ मा आधारित हुने बताए।
‘हामीले हरेक वर्ष हजारौँ-हजारौं चिठीहरू प्राप्त गर्छौँ जसमा मानिसहरूले उनीहरूका लागि शान्तितर्फ लैजाने कुरा भन्न चाहन्छन्। यो समिति सबै पुरस्कार विजेताहरूको तस्बिरले भरिएको कोठामा बस्छ, र त्यो कोठा साहस र इमानदारिता दुवैले भरिएको छ,’ उनले भने।
स्रोतः अल जजिराबाट
