काठमाडौँ । पछिल्ला केही वर्षहरूमा विश्वभरका राजनीतिक र सामाजिक परिदृश्यमा एउटा नयाँ र शक्तिशाली शक्ति उदाएको छ, जेनेरेसन जी (Gen-Z) अर्थात जेन-जी पुस्ता।
यो पुस्ताले डिजिटल प्रविधि र सामाजिक सञ्जालको उच्चतम प्रयोग गर्दै परम्परागत आन्दोलनको ढाँचालाई परिवर्तन गरिदिएको छ। इन्डोनेसिया, हङकङ, अमेरिका र थाइल्याण्ड जस्ता देशमा जेन-जीले गरेका आन्दोलनहरूले समाज, सरकार र राजनीतिक प्रणालीलाई नयाँ दिशा दिन बाध्य पारेको छ।
इन्डोनेसियामा भ्रष्टाचारविरुद्धको लडाइँ
इन्डोनेसियामा जेन-जी पुस्ताको आन्दोलनको मुख्य कारण 'ओम्निबस कानुन' र भ्रष्टाचार उन्मूलन आयोग (KPK) को शक्ति घटाउने सरकारी प्रयास थियो। सन् २०१९ र २०२० मा हजारौं विद्यार्थीहरूले राजधानी जकार्ता लगायत अन्य शहरहरूमा विरोध प्रदर्शन गरे। उनीहरूको मुख्य माग भ्रष्टाचार विरोधी कानुनलाई कमजोर बनाउन नदिनु र मजदुरहरूको अधिकार सुरक्षित गर्नु थियो।
यस आन्दोलनमा जेन-जीले सामाजिक सञ्जाल, जस्तै ट्विटर र टिकटकको व्यापक प्रयोग गरे। उनीहरूले विरोधका नारा, जानकारीमूलक पोस्टर र व्यंग्यात्मक भिडियोहरू व्यापक रूपमा फैलाएर आन्दोलनलाई देशव्यापी बनाए। प्रहरीको दमन र कोभिड-१९ को प्रतिबन्धका बाबजुद पनि उनीहरूले आफ्नो आन्दोलनलाई निरन्तरता दिए।
परिणाम: यस आन्दोलनले सरकारमाथि ठूलो दबाब सिर्जना गर्यो र युवाहरूमाझ राजनीतिक चेतना बढायो। यद्यपि 'ओम्निबस कानुन' पूर्ण रूपमा फिर्ता भएन, सरकारले भविष्यमा कानुन बनाउँदा जनताको आवाजलाई बेवास्ता गर्न नसकिने पाठ सिक्यो। यसले इन्डोनेसियामा डिजिटल सक्रियतालाई नयाँ उचाइमा पुर्यायो।
इन्डोनेसियामा जेन-जी पुस्ताको आन्दोलन एकै पटक भएको घटना थिएन, बरु धेरै सामाजिक र राजनीतिक मुद्दाहरूको परिणाम थियो। यसको मुख्य कारणहरूमा 'ओम्निबस कानुन' को विरोध प्रमुख थियो। यो कानुनलाई सरकारले आर्थिक विकास र लगानी आकर्षित गर्ने उद्देश्यले ल्याएको दाबी गरेको थियो, तर यसले मजदुरहरूको अधिकार कटौती गर्ने, वातावरणीय मापदण्डलाई कमजोर बनाउने र सरकारलाई असीमित शक्ति दिने जस्ता प्रावधानहरू समावेश गरेको आरोप थियो। यसले लाखौँ युवाहरूलाई सडकमा उत्रिन बाध्य बनायो।
यसका साथै, अन्य थुप्रै मुद्दाहरूले पनि आन्दोलनलाई थप बल प्रदान गर्यो। सन् २०१९ मा सरकारले भ्रष्टाचार उन्मूलन आयोग (KPK) को शक्ति घटाउने गरी कानुन संशोधन गर्ने प्रयास गर्यो। यो आयोगलाई देशको सबैभन्दा प्रभावकारी भ्रष्टाचार विरोधी संस्था मानिन्थ्यो। यो संशोधनलाई भ्रष्टाचारलाई कानुनी वैधता दिने प्रयासको रूपमा हेरियो, जसले युवाहरूमाझ ठूलो आक्रोश पैदा गर्यो। यसैगरी, यौन हिंसा विरुद्धको कानुन निर्माणमा सरकारले गरेको ढिलाइ र मानव अधिकार हननका घटनाहरूले पनि आन्दोलनको आगोमा घिउ थप्ने काम गर्यो।
इन्डोनेसियामा जेन-जीले परम्परागत आन्दोलनको शैलीभन्दा फरक र नवीन तरिका अपनाए। उनीहरूले डिजिटल प्लेटफर्म को अत्यधिक प्रयोग गरे। सामाजिक सञ्जालहरू, जस्तै ट्विटर, इन्स्टाग्राम र टिकटक, आन्दोलनको मुख्य हतियार बने। यहाँ उनीहरूले विरोधका नाराहरू, जानकारीमूलक पोस्टरहरू, व्यंग्यात्मक मीमहरू र भिडियोहरू व्यापक रूपमा फैलाए। यसले आन्दोलनलाई द्रुत गतिमा देशभर फैलाउन र युवाहरूलाई एकै ठाउँमा ल्याउन मद्दत गर्यो। परम्परागत मिडियाको तुलनामा सामाजिक सञ्जालले जेन-जीलाई आफ्नो आवाज सिधै आम मानिससम्म पुर्याउने स्वतन्त्रता दियो।
सडक प्रदर्शनको कुरा गर्दा, जेन-जीले रचनात्मकता र निडरता देखाए। उनीहरूले सरकार विरोधी नारा मात्रै लगाएनन्, बरु विभिन्न कलात्मक प्रदर्शनहरू पनि गरे। विरोध प्रदर्शनमा संगीत, नाटक र कलाको प्रयोग गरियो, जसले आन्दोलनलाई थप आकर्षक र प्रभावकारी बनायो। प्रहरीको दमन र बर्बरताका बाबजुद उनीहरू शान्तिपूर्ण रूपमा सडकमा उत्रिरहे।
सेप्टेम्बर २०१९ मा भएको प्रदर्शन आन्दोलनको एक महत्त्वपूर्ण चरण थियो। यसलाई 'रेफरमसी डिकोरुप्सी' (भ्रष्टाचार सुधार) आन्दोलनको रूपमा चिनिन्छ। हजारौँ विद्यार्थीहरूले राजधानी जकार्ता र अन्य प्रमुख शहरहरूमा सडक अवरुद्ध गरे। यस प्रदर्शनको मुख्य माग भ्रष्टाचार विरोधी कानुनलाई कमजोर बनाउने प्रयासको अन्त्य गर्नु थियो। सरकारले आन्दोलनलाई दबाउन बल प्रयोग गर्यो, जसमा केही प्रदर्शनकारीको मृत्यु भयो र सयौँ घाइते भए। यसले जनआक्रोशलाई थप बढायो।
२०२० को अन्त्यतिर 'ओम्निबस कानुन' को विरोधमा भएको आन्दोलन झनै व्यापक र संगठित थियो। कोभिड-१९ महामारीका कारण लगाइएको प्रतिबन्धको बाबजुद पनि देशभरका युवा, विद्यार्थी र मजदुर संगठनहरू एकजुट भएर विरोधमा उत्रिए। यस प्रदर्शनमा सरकारले इन्टरनेट सेवाद्वारा सूचना नियन्त्रण गर्ने प्रयास गर्यो, तर जेन-जीले विभिन्न भीपीएन र अन्य प्रविधिहरू प्रयोग गरेर यसलाई असफल पारिदिए।
आन्दोलनका परिणामहरू-
राजनीतिक चेतना: यस आन्दोलनले इन्डोनेसियाका युवाहरूमा राजनीतिक चेतनालाई निकै बढायो। उनीहरूले अब सरकारको हरेक निर्णय र कामलाई सूक्ष्म रूपमा निगरानी गर्न थाले। सार्वजनिक दबाब: लगातारको आन्दोलन र अन्तर्राष्ट्रिय मिडियाको ध्यानले सरकारमाथि ठूलो दबाब सिर्जना भयो। सरकारले केही मागहरू सम्बोधन गर्न र केही विवादास्पद कानुनहरूमाथि पुनर्विचार गर्ने वाचा गर्न बाध्य भयो।
डिजिटल सक्रियता: यो आन्दोलनले डिजिटल सक्रियतालाई इन्डोनेसियामा नयाँ उचाइमा पुर्यायो। यसले भविष्यका आन्दोलन र सामाजिक परिवर्तनका लागि एक नयाँ खाका तयार पारिदिएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय ध्यान: इन्डोनेसियामा भएको यो आन्दोलनले अन्तर्राष्ट्रिय मिडिया र मानव अधिकार संगठनहरूको ध्यान आकर्षित गर्यो, जसले सरकारमाथि थप दबाब सिर्जना गर्यो।
यद्यपि, आन्दोलनले केही सफलता प्राप्त गरे पनि ओम्निबस कानुन पूर्ण रूपमा फिर्ता भएन। तर यसले सरकारलाई भविष्यमा कानुन निर्माण गर्दा जनमत र नागरिक समाजको आवाजलाई बेवास्ता गर्न नसकिने पाठ सिकाएको छ।
इन्डोनेसियामा जेन-जी पुस्ताको आन्दोलन केवल विरोध प्रदर्शन मात्र थिएन, यो एक सशक्त सामाजिक र राजनीतिक जागरण थियो। उनीहरूले परम्परागत विरोधको सीमा तोडेर डिजिटल र कलात्मक माध्यमको प्रयोग गरी आफ्नो आवाजलाई विश्वव्यापी बनाए। यो आन्दोलनले इन्डोनेसियाको भविष्यको लागि आशाको किरण देखाएको छ, जहाँ युवाहरूले आफ्नो देशको नियति आफैं निर्धारण गर्न सक्षम छन् भन्ने सन्देश दिएको छ।
हङकङमा प्रजातन्त्रको सुरक्षा
हङकङमा सन् २०१९ को सुरुतिर 'सुपुर्दगी विधेयक' (Extradition Bill) को विरोधमा आन्दोलन सुरु भयो। यो विधेयकले हङकङका बासिन्दालाई मुख्यभूमि चीनमा सुपुर्दगी गर्न सकिने प्रावधान राखेको थियो। हङकङका युवा विद्यार्थीहरूले यो विधेयकलाई हङकङको स्वायत्ततामाथिको सिधा खतरा ठाने।
जेन-जीले यस आन्दोलनमा आधुनिक प्रविधिको अभूतपूर्व प्रयोग गरे। उनीहरूले टेलिग्राम एपको माध्यमबाट आन्दोलनकारीहरूलाई संगठित गरे। यसको माध्यमबाट प्रदर्शनको योजना, प्रहरीको गतिविधि र सुरक्षासम्बन्धी जानकारी तत्कालै आदान-प्रदान गरियो। आन्दोलनकारीहरूले प्रहरीबाट बच्न 'बी वाटर' (Be Water) भन्ने रणनीति अपनाए र भीडलाई छिटोछिटो फैलाएर प्रहरीलाई गाह्रो बनाए।
परिणाम: निरन्तरको दबाबका कारण हङकङ सरकारले अन्ततः त्यो विधेयक फिर्ता लिन बाध्य भयो। जेन-जीको यो संघर्षले हङकङको स्वायत्तता र प्रजातन्त्रको लागि विश्वभरबाट समर्थन प्राप्त गर्यो। यद्यपि, चीनले पछि 'राष्ट्रिय सुरक्षा कानुन' लागू गरेर आन्दोलनलाई दबाउने प्रयास गर्यो, तर जेन-जीको सक्रियताले प्रजातान्त्रिक मूल्यको महत्त्वलाई उजागर गर्यो।
अमेरिकामा नस्लवादविरुद्धको संघर्ष
सन् २०२० मा अमेरिकामा 'ब्ल्याक लाइभ्स म्याटर' (Black Lives Matter) आन्दोलनले विश्वको ध्यान खिच्यो। जर्ज फ्लोइडको प्रहरी हिरासतमा भएको हत्यापछि सुरु भएको यो आन्दोलनमा जेन-जी पुस्ताको सहभागिता निकै महत्त्वपूर्ण थियो।
जेन-जीले इन्स्टाग्राम, टिकटक र ट्विटर जस्ता सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरेर जर्ज फ्लोइडको हत्याको भिडियो र अन्य प्रहरी दुर्व्यवहारका घटनाहरूलाई व्यापक रूपमा फैलाए। उनीहरूले #BlackLivesMatter जस्ता ह्याशट्याग प्रयोग गरी लाखौं मानिसहरूलाई एकताबद्ध गरेर सडक प्रदर्शनमा ल्याए।
परिणाम: यस आन्दोलनको दबाबले केही राज्यमा प्रहरी सुधार कानुन पारित गर्न सहयोग गर्यो। यसले अमेरिकामा नस्लीय असमानता र अन्यायको मुद्दालाई राष्ट्रिय बहसको केन्द्रमा ल्यायो र विश्वभरका मानिसहरूलाई पनि जातीय भेदभावविरुद्ध जागरुक बनायो।
थाइल्याण्डमा प्रजातन्त्रको माग
थाइल्याण्डमा सन् २०२० मा जेन-जी विद्यार्थीहरूको नेतृत्वमा व्यापक प्रजातान्त्रिक आन्दोलन सुरु भयो। यो आन्दोलनको मुख्य माग प्रधानमन्त्रीको राजीनामा, संविधान संशोधन र राजतन्त्रको भूमिकामा सुधार थियो। यो आन्दोलन थाइल्याण्डको इतिहासमा राजतन्त्रलाई सिधा चुनौती दिने पहिलो घटना थियो।
प्रदर्शनकारीहरूले 'थ्री-फिंगर स्यालुट' (Three-finger salute) जस्ता सांकेतिक प्रतिरोधका माध्यमहरू अपनाए जुन फिल्म 'द हङ्गर गेम्स' बाट प्रेरित थियो। यसले उनीहरूको एकता र प्रतिरोधको भावनालाई दर्शाउँथ्यो।
परिणाम: सरकारले दमन गरे पनि यो आन्दोलनले लाखौं मानिसहरूलाई प्रजातन्त्रको महत्त्वबारे सोच्न बाध्य बनायो र थाइल्याण्डको राजनीतिक परिदृश्यमा दीर्घकालीन परिवर्तनको जग बसाल्यो।
अतः यी सबै उदाहरणहरूले जेन-जी पुस्ताको आन्दोलन केवल विरोध प्रदर्शन मात्र नभएर एक सशक्त सामाजिक र राजनीतिक जागरणको रूपमा स्थापित भएको देखाउँछ। उनीहरूले डिजिटल प्रविधि र रचनात्मकताको प्रयोग गरेर परम्परागत विरोधको सीमालाई तोडेका छन्।
यस पुस्ताले आफ्नो देशको नियति आफैं निर्धारण गर्न सक्षम रहेको प्रमाणित गरेका छन् र सरकारहरूलाई भविष्यमा जनमतलाई बेवास्ता गर्न नसकिने पाठ सिकाएका छन्। उनीहरूको संघर्षले यो साबित गरिदिएको छ कि युवाहरूको शक्ति र साहसले समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
नेपालले पनि यी उदाहरणहरूबाट महत्त्वपूर्ण पाठ सिक्न सक्छ । जेनेरेशन–जेड पुस्तालाई सही दिशा, मार्गदर्शन र सहयोग प्रदान गर्ने सन्दर्भमा बेबी बुमर पुस्ताको प्रेमपूर्वक र सक्रिय सहयोग अपरिहार्य हुन्छ । यही सहकार्यबाट मात्र ठोस र दिगो परिवर्तन सम्भव हुने देखिन्छ ।
(समाचार स्रोत: विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय समाचार एजेन्सीहरूको सहयोगमा)
